Het kritisch lezen van een medisch onderzoeksartikel (voor Evidence Based Medicine)

Een versie van dit artikel specifiek geschreven voor praktijkondersteuners in de huisartsenpraktijk is hier te vinden. Dit vormde het afsluitende stuk van de serie Zicht op Onderzoek in het Tijdschrift voor Praktijkondersteuning van het NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap).

Volgens Evidence Based Medicine (EBM) moet je de keuze voor een behandeling baseren op wetenschappelijk bewijs. Maar wat telt als echt 'wetenschappelijk'? En wat telt als echt 'bewijs'? Wetenschappelijke artikelen (ook wel 'de literatuur' genoemd) zijn de meest gecontroleerde, gestandaardiseerde en geaccepteerde dragers van wetenschappelijk bewijs. Maar veel artikelen sluiten niet helemaal op elkaar aan of spreken elkaar zelfs tegen. Wat moet je dan geloven? Het nieuwste of juist het meest geciteerde artikel? Of het artikel in het bekendste tijdschrift? Dat is voor wetenschappers al geen gemakkelijke opgave, laat staan voor mensen die er niet dagelijks mee bezig zijn.

Dat iets gepubliceerd staat in een wetenschappelijk tijdschrift betekent niet zonder meer dat het volledig betrouwbaar is. Verkeerde aannames of bevooroordeelde onderzoeksmethoden zijn altijd een risico in de wetenschap, maar ook onbewuste rekenfoutjes en opzettelijke fraude komen helaas voor. Zelfs gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften zijn zeker niet altijd veilig, omdat hun focus vaak meer ligt bij de nieuwswaarde en originaliteit van een onderzoek dan bij de wetenschappelijke zorgvuldigheid.

Voor een wetenschapper vallen overal sceptisch naar kijken en alles in twijfel trekken onder de belangrijkste functie-eisen, maar dat niet echt een optie als je op zoek bent naar antwoorden. Aan de andere kant: hoewel wetenschappelijk artikelen onder de meest betrouwbare bronnen vallen, is blind vertrouwen duidelijk ook geen goede aanpak. Daarom in dit stuk wat praktische tips om de literatuur zelf kritisch te kunnen lezen.

Graviola als medicijn tegen kanker: waar of niet waar? Wat zegt de wetenschap nu echt?

Op een vorig artikel op dit blog over kankermedicijnen kreeg ik de volgende vraag (van Anonym):

"oke en waarom moet ik dan lezen dat er mensen zijn en zelfs iemand ontmoet die van kanker is genezen door het nemen van het middel graviola kunt u mij daar ook antwoord op geven"

Omdat er misschien meer mensen met dezelfde vraag zitten, hier mijn volledige antwoord:

De wetenschap moet nu echt eens met zijn tijd mee gaan!

over publiceren, samenwerken en open access in de wetenschap

Grootse wetenschappelijke ontdekkingen zijn waardeloos als ze niet gedeeld worden. Kennis kan namelijk niet worden gebruikt als het zit opgesloten in het hoofd van de wetenschapper. Wetenschappers moeten hun ontdekkingen dus delen met de wereld. Gelukkig zijn er voor het delen van informatie tegenwoordig ontzettend veel mogelijkheden doordat zo'n beetje alles en iedereen verbonden is met het internet.

Maar hoewel het internet van origine is ontwikkeld door wetenschappers om informatie-uitwisseling tussen wetenschappers efficiënter te maken, hebben wetenschappers er in hun communicatie nog maar beperkt gebruik van gemaakt (zeker als je het vergelijkt met hoe de rest van de wereld het internet voor communicatie gebruikt). Nee, de belangrijkste vorm van communicatie tussen wetenschappers is eigenlijk al bijna 400 jaar niet veranderd. Toegegeven: het zit nu in een digitaal jasje als PDFje en de verspreiding gaat grotendeels via het internet, maar feitelijk zijn het nog steeds wat onveranderbare papiertjes met basale tekst, platte grafieken en statische tabellen. Dé manier dat wetenschappers informatie delen is namelijk nog steeds via wetenschappelijke artikelen in wetenschappelijke tijdschriften.

Het wordt dus tijd dat de wetenschap met zijn tijd mee gaat! Nu kun je denken: waarom iets veranderen wat al eeuwen prima werkt? Nou: omdat het inmiddels niet meer prima werkt. Sterker nog: deze 'ouderwetse' manier van communiceren houdt vooruitgang in de wetenschap nu zelfs tegen!

De Wetenschapsvisie 2025 - Wat je moet weten

In een select gezelschap werd afgelopen woensdag de "Wetenschapsvisie 2025: keuzes voor de toekomst" gepresenteerd, waarin het ministerie van OCW duidelijk maakt wat zij de komende 10 jaar aan die 'W' (van wetenschap dus) willen doen. Geheel passend bij deze wetenschapsvisie was het een indrukwekkende en interessante avond. Ook goed passend was de locatie, het Drijvend Paviljoen in Rotterdam, een innovatief en futuristisch experiment op zich. Minister Jet Bussemaker en staatsecretaris Sander Dekker waren uiteraard aanwezig, maar ook bijvoorbeeld Robbert Dijkgraaf (die de dag erna in de DWDD University een college gaf over 'Het Oneindige'). Daarnaast waren er ook mensen van wetenschappelijke en maatschappelijke organisaties, uit het bedrijfsleven en de topsectoren, en 'jong talent'. Deze grote diversiteit aanwezigen kwam uit de vele groepen die betrokken waren geweest bij het ontwikkelen van de wetenschapsvisie en was ook goed terug te vinden in de presentaties van die avond.

Een presentatie die in het bijzonder opviel was die door Lilian Menu van PCDI. Ze vroeg aandacht voor een betere voorbereiding van wetenschappers op carrièremogelijkheden buiten de universiteit, vooral ook omdat er voor het overgrote deel van de promovendi geen arbeidsplaats is in de wetenschap. Op veel universiteiten en instituten heerst nog een taboe om te praten over een carrière buiten de wetenschap. Er wordt door professoren en onderzoeksleiders nog maar wat vaak volgehouden dat elke baan buiten de wetenschap een 'stap terug' is en alleen onsuccesvolle wetenschappers daar terecht komen. Niets is minder waar: een promotieopleiding is een goede stap voor heel veel diverse banen buiten de wetenschap. Promotiestudenten moeten daarom meer ruimte krijgen om zich te verdiepen in die carrièremogelijkheden en zich er beter op voor te bereiden. Het punt van PCDI sloot ook goed aan op enkele punten in de wetenschapsvisie, maar wat stond daar nu precies allemaal in? De meeste Nederlandse kranten pikte veelal enkele kleine dingetjes uit de wetenschapsvisie en bliezen die erg op. Daarom hier mijn (uitgebreide en meer gebalanceerde) samenvatting van wat er nou echt allemaal in staat, met daarbij links naar eerdere posts van dit blog over die onderwerpen.

Waardering voor de wetenschap: een Duitse les? (Weekend van de Wetenschap)

Afgelopen weekend was het Weekend van de Wetenschap: waar iedereen 'backstage' een kijkje kan nemen in de wereld van wetenschap & technologie. Het mooie aan het Weekend van de Wetenschap is dus dat je dingen te zien krijgt die je normaal niet zomaar te zien krijgt (en dan ook nog met een goede uitleg). Echt een aanrader dus!

Voor mij als wetenschapper daarom niet het lab in, maar juist een stap richting de 'gewone burger'. Ik bezocht daarom de presentatie en discussie: "Waardering voor de Wetenschap (een Duitse Les)?". Georganiseerd door het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) samen met de Adviesraad voor het Wetenschap, Technologie & Innovatie (AWTI), werd hier de vraag gesteld of het in Duitsland beter gesteld was met hoe er naar de wetenschap gekeken wordt en waarom. Oftwel: is het gras groener bij de buren?

Met beleid de wetenschap verbeteren (interview)

De wetenschap functioneert niet optimaal.

Om maar wat te noemen: fraude in de wetenschap lijkt steeds meer voor te komen, er is een waarderingssysteem die meer dan eens met die van de bankenwereld is vergeleken en belastinggeld bedoeld voor onderzoek lijkt in de zakken van commerciële bedrijven te belanden. Steeds meer wetenschappers zijn dit soort dingen zat en gaan op zoek naar andere banen. Ik ben dit ook aan het overwegen, maar dan juist om dit soort problemen aan te gaan pakken. Op een congres (ESOF 2014) vorige maand werd ik over die plannen en ideeën geïnterviewd. Vorige week kwam het interview uit op het blog van Naturejobs. Hieronder de (met toestemming) naar Nederlands vertaalde versie.

Interview met Gerjon Ikink: Met beleid de wetenschap verbeteren

Wetenschap, soms best wel burgerlijk

Over democratisering van de wetenschap en 'Citizen Science'

Vroeger konden wetenschappers ergens weggestopt in een laboratorium in bijna volledig isolement hun ontdekkingen doen. Nieuwsgierigheid was zo'n beetje de enige drijfveer en resultaten werden alleen gedeeld met een handje vol collega's. Dat is al een tijdje verleden tijd. Tegenwoordig is de wetenschap steeds meer van iedereen, voor iedereen. De maatschappij wil minstens zien waar het belastinggeld voor onderzoek naar toe gaat. Bovendien neemt de kritische burger tegenwoordig niet alles maar zomaar aan: ze willen het zelf ook kunnen checken. Nu is ook dat niet altijd meer genoeg. Veel willen zelf ook mee doen in de wetenschap: een bijdrage leveren zonder meteen 'professional' te moeten zijn. Gelukkig kom je gewapend met een smartphone of PC met internet tegenwoordig al een heel eind als amateur-onderzoeker.

Wetenschapskunst: onderzoeksresultaten voor aan de muur!

Eerder in dit blog heb ik al eens geschreven dat ‘personalized medicine’ (therapie op maat) de belangrijkste weg vooruit is in de behandeling van kanker. ‘Personalized medicine’ is daarom al enige tijd een ‘hot topic’ in kankeronderzoek en het gebeurt ook al voor enkele vormen van kanker en op kleine schaal. Het Antoni van Leeuwenhoek (en daarmee het Nederlands Kanker Instituut, waar ik werk) wil er nu echt werk van gaan maken en dit doortrekken naar alle kankerpatiënten (hier uitgelegd bij De Wereld Draait Door). Dat is niet makkelijk, maar in principe wel technologisch en wetenschappelijk haalbaar. Het kost alleen een hoop tijd en in ieder geval een hoop geld.

Samen met wat collega's zijn we daarom een actie gestart om dat hard nodige geld in te zamelen. We hebben namelijk de mooiste afbeelden uit het wetenschappelijk onderzoek in het Antoni van Leeuwenhoek verzameld. Een 'kijkje achter de schermen' dus. Deze beelden kun je bij ons bestellen voor thuis (of op je werk) aan de muur! Je hoeft niet iets te bestellen om bij te dragen aan deze actie: je kunt ook gewoon alleen doneren. Alle opbrengsten komen volledig ten goede aan het onderzoek voor ‘personalized medicine’ via de Antoni van Leeuwenhoek Foundation.



Op onze website kun je de beelden vinden die we verkopen en hoe je deze kunt bestellen. Ook vind je bij alle plaatjes een uitleg zodat je weet waar je naar kijkt en de wetenschap erachter een beetje leert kennen. Dus mooi, leerzaam en je helpt ook nog eens mee aan het onderzoek dat therapie op maat voor elke kankerpatiënt mogelijk moet maken!

Wetenschappers zijn ook maar mensen

Hoe ziet een wetenschapper er uit?

Laat me raden: het beeld in je hoofd (als op Google) is een grijze, oudere man in een lab met een bril op, witte jas aan en reageerbuisjes met felgekleurde vloeistoffen in zijn handen. Iemand die onbaatzuchtig zijn onderzoek doet in dienst van de mensheid.

Stereotype? Ja. Waarheid? Nauwelijks.


Maar hoe zien ze er dan wel uit, die wetenschappers?

Een wetenschapper in het ziekenhuis: ontnuchterend

'Uit je comfort-zone stappen'; een beetje een lege management term inmiddels, maar ik heb het nu eens letterlijk gedaan. Afgelopen tijd heb ik het lab namelijk tijdelijk verruild met het ziekenhuis. Niet als patiënt gelukkig, maar als 'stagiair'. In het Antoni van Leeuwenhoek (Nederlands Kanker Instituut) werd namelijk een "klinische stage" aangeboden, voor wetenschappers. Het gaf ons wetenschappers dus eens de kans om de dagelijkse werkzaamheden in het ziekenhuis te ervaren. 'Backstage' dus bij alle verschillende afdelingen en medische disciplines (van pathologie tot chirurgie) maar ook de gesprekken met patiënten meemaken (goed en slecht nieuws). Indrukwekkend? Ja. Leerzaam? Ja. Nuttig? Niet zoals ik hoopte.

Hoe vind en lees je een wetenschappelijk artikel? Een handleiding voor de niet-wetenschapper.

Een wetenschappelijk artikel is wel even wat anders dan een artikel in een populairwetenschappelijk tijdschrift of een post op een wetenschapsblog. Verre van aantrekkelijk om te zien en nog minder aantrekkelijk om te lezen: vreemde ‘hoofdstukken’, complexe plaatjes, technisch jargon en dan vaak ook nog droog en onpersoonlijk geschreven. Voor veel niet-wetenschappers is dat toch wel een groot obstakel om door zo'n artikel heen te komen, of zelfs om eraan te beginnen. Op verzoek hier mijn poging om dat obstakel te verkleinen met een ‘handleiding’ voor de wetenschappelijke literatuur: ‘wetenschap lezen voor dummies’ zeg maar.

De mythe van 'wetenschappelijk bewijs': waarom de wetenschap niet goed begrepen wordt

Iets wetenschappelijk bewijzen? Dat kan niet...

 

De wetenschap is bedoeld om de wereld begrijpelijker te maken. Gek genoeg wordt de wetenschap zelf maar slecht begrepen. Vorige week kreeg ik een podcast doorgestuurd die een goede suggestie gaf waarom dat zo is.

Vertrouw me: ik ben een wetenschapper

Is de wetenschap nog wel te vertrouwen? Volgens de meeste Nederlanders wel, blijkt uit een onderzoek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en het Rathenau Instituut. Vorige week kwam hun onderzoeksrapport hierover uit. Het onderzoek is gebaseerd op een enquête onder 801 Nederlanders.

Van de 8 onderzochte instituties scoorde ‘de wetenschap’ zelfs het hoogst met een 7, terwijl zowel ‘de regering’ als ‘grote ondernemingen’ het laagst scoorden met een 5,5. Daartussen zat (van hoog naar laag) ‘de rechtspraak’, ‘de kranten’, ‘de vakbonden’, ‘de televisie’ en ‘de Tweede Kamer’. Vanwege communicatiefouten over de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker (HPV), onzorgvuldigheden (zacht uitgedrukt) rond klimaatonderzoek en de recente wetenschappelijke fraudezaken (door Stapel en Poldermans), was er angst voor een ‘crisis’ in vertrouwen van de wetenschap. Dat lijkt dus niet het geval, maar er kwamen wel enkele andere interessante resultaten naar boven.

Ik ben tegen gelijke behandeling: 'personalized medicine' in kankertherapie

“Kanker over 20 jaar een chronische ziekte” kopte verschillende kranten vanochtend (zie bijvoorbeeld het AD). Dit verwijzend naar een uitspraak van het Antoni van Leeuwenhoek (hier valt het Nederlands Kanker Instituut ook onder, waar ik zelf promotieonderzoek doe*). Eigenlijk stelt het Antoni van Leeuwenhoek dat ze de 'realistische ambitie' heeft om over 20 jaar 90% van alle kankers chronisch te hebben gemaakt. Nou weet ik nog niet je dat echt zo stellig kunt beweren (toekomst voorspellen blijft immers lastig), maar wat zeker is is dat de ontwikkelen in onderzoek en technologie de komende 20 jaar een hoop mogelijk zullen maken. Het gaat in ieder geval niet makkelijk worden: eerder in dit blog heb ik al eens besproken hoe complex kanker eigenlijk is als ziekte. Ik noemde daar ook dat zogenaamde ‘personalized medicine’ een richting is dat we op moeten gaan (en al gaan) in kankertherapie. Oftwel: elke patiënt een gerichte en persoonlijke behandeling en dus therapie op maat.

‘Personalized medicine’ is al enige tijd een ‘hot topic’ in kankeronderzoek. Het gebeurt ook al voor enkele vormen van kanker en op kleine schaal, maar het Antoni van Leeuwenhoek wil dit nu doortrekken naar alle kankerpatiënten. Een ambitieus doel, maar in principe wel technologisch en wetenschappelijk haalbaar. Het is in ieder geval een vrij prijzig doel. Waarom? Nou, er zijn nogal wat stappen die genomen moeten worden voor een volledig effectieve ‘personalized medicine’ aanpak:

Aan de rand van de wetenschap: politiek en beleid

Afgelopen week begaf ik me even aan het politieke randje van de wetenschap. Mooi op locatie zelfs in het nieuwe gebouw van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Daar was namelijk via de Jonge Gezondheidsraad (JongGR) de workshop: Beleid voor dummies. En dat veel wetenschappers (nog) dummies zijn in beleid bleek al in het eerste college gegeven door Mariëtte van der Voet (Ministerie VWS) met meteen wat pittige ‘tentamenvragen’. Gelukkig was de zaal leergierig en werden ons de basics in rap tempo bijgebracht. En hierin zaten toch al wel wat mooie eye-openers.