Wetenschap, soms best wel burgerlijk

Over democratisering van de wetenschap en 'Citizen Science'

Vroeger konden wetenschappers ergens weggestopt in een laboratorium in bijna volledig isolement hun ontdekkingen doen. Nieuwsgierigheid was zo'n beetje de enige drijfveer en resultaten werden alleen gedeeld met een handje vol collega's. Dat is al een tijdje verleden tijd. Tegenwoordig is de wetenschap steeds meer van iedereen, voor iedereen. De maatschappij wil minstens zien waar het belastinggeld voor onderzoek naar toe gaat. Bovendien neemt de kritische burger tegenwoordig niet alles maar zomaar aan: ze willen het zelf ook kunnen checken. Nu is ook dat niet altijd meer genoeg. Veel willen zelf ook mee doen in de wetenschap: een bijdrage leveren zonder meteen 'professional' te moeten zijn. Gelukkig kom je gewapend met een smartphone of PC met internet tegenwoordig al een heel eind als amateur-onderzoeker.

Onder een noemer als "wetenschap 2.0" is de wetenschap langzaam maar zeker aan het moderniseren. Door het internet -ooit uitgevonden door en voor de wetenschap (maar nooit echt in zijn volste potentieel door de wetenschap gebruikt)- lijkt dit nu steeds sterker afgedwongen te worden. Met 'modern' bedoel ik vooral meer sharing (delen), meer openheid en meer (aansluiting met en betrokkenheid van de) maatschappij. Om deze redenen wordt er ook wel gesproken van een "democratisering van de wetenschap". Het Verenigd Koninkrijk is hier volgens mij echt voorloper in, terwijl het in Nederland nog niet heel hard van de grond lijkt te komen (je ziet hier ook maar sporadisch voorbeelden in het nieuws). De Europese Commissie wil sterk gaan inzetten op een sterkere integratie van de samenleving in wetenschap en andersom (werd me vorige week weer extra duidelijk op het Euroscience Open Forum (ESOF) congres), dus ik verwacht dat Nederland niet veel langer achteraan kan blijven hangen.

Tegenwoordig worden gelukkig steeds meer wetenschappelijke publicaties Open Access, dus je kunt als 'gewone burger' steeds makkelijker onderzoeksartikelen lezen om je te verdiepen in de 'echte wetenschap'. Ook wordt het hier en daar eenvoudiger gemaakt om direct  vragen te stellen aan experts (zoals bij de WUR). Maar lezen en vragen stellen is natuurlijk niet echt mee doen. Hoe kun je dan wel echt bijdragen aan de wetenschap? Er zijn verschillende manieren.

Hoe kan ik meedoen in de wetenschap?

Als proefpersoon

Een vorm dat iedereen eigenlijk wel kent is het zijn van proefpersoon. Iedereen denkt dan meteen aan het testen van nieuwe geneesmiddelen (medisch onderzoek), maar vergeet bijvoorbeeld niet smaaktesten (voedingsonderzoek), interviews, enquêtes en gedragsonderzoek (sociaal/psychologisch). Als proefpersoon ben je in onderzoekstaal eigenlijk een van de datapunten in een dataset: je bent dus een onderdeel van de resultaten. Zonder data kun je als wetenschapper niets, dus proefpersonen zijn erg belangrijk. Toch is dit misschien niet wat je in je hoofd hebt als je denkt aan "mee doen in de wetenschap".

Mocht je geïnteresseerd zijn in het bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek als proefpersoon: ik heb in de links hierboven wat voorbeelden gegeven, maar kijk vooral op de websites van de universiteiten en universitair medisch centra (UMCs). Met googlen op "proefpersoon" kom je ook al een heel eind, maar check dan wel of er een officiële instantie achter de onderzoeken zit. Je krijgt als proefpersoon vrijwel altijd een (financiële) vergoeding.

Met zelf meten

Een stapje verder in de richting van 'amateur-onderzoeker' (en daarom ook onder burgerwetenschap of 'Citizen Science' gerekend) is het meehelpen met het verzamelen van onderzoeksgegevens (datacollectie); het meten dus eigenlijk. Hier zijn veel verschillende vormen van. Misschien heb je wel eens gehoord van de doorlopende grote griepmeting of de jaarlijkse tuinvogel- of vlindertellingen? Wat meer ondernemende projecten zijn bijvoorbeeld de iSPEX fijnstofmeting (waar je een opzetstuk op je smartphone voor nodig hebt) of het onderzoek naar gif-resistentie in bruine ratten (waar je gevraagd werd rattenkeutels op te sturen voor onderzoek). Een ander grappig (maar niet Nederlands) voorbeeld is Old Weather, waar je oude scheepslogboeken doorspit en digitaliseert, wat zowel gebruikt wordt door klimaatwetenschappers om hun modellen te verbeteren als door historici om een beter beeld te krijgen over het verleden van de scheepvaart. Ook technologie om jezelf te meten of monitoren (Quantified Self) kun je laten bijdragen aan de wetenschap, als je daarvoor kiest.

Voor deze vorm van burgerwetenschap kun je bijvoorbeeld kijken op de Engelstalige websites van Zooniverse, SciStarter of CitizenScience.org. In het Nederlands heb ik nog geen website gezien die dit soort projecten verzameld, maar laat even in de comments weten als je wel zo'n website weet! Tot die tijd is het denk ik het handigst om vooral de websites (en social media) van universiteiten in de gaten te houden.

Met het verwerken van data

Naast het verzamelen van data, kun je ook een bijdrage leveren aan de wetenschap door data te verwerken. Ook dit wordt onder burgerwetenschap gerekend. Dit kun je in de meest simpele vorm al doen door de rekenkracht van je computer 'uit te lenen' voor het verwerken van complexe data door mee te doen in een zogenaamde grid (distributed computing). Je installeert simpelweg een programmaatje die (als je zelf even niet zoveel op je computer aan het doen bent) wetenschappelijke data download, hier berekeningen op los laat en de resultaten daarvan terugstuurt naar de onderzoekers. Je computer kan zo bijvoobeeld helpen met zoeken naar nieuwe medicijnen, priemgetallen, buitenaards leven en nog veel meer. Hier hoef je (naast het installeren van de software en verbonden zijn met het internet) zelf dus niets voor te doen.

Wil je nou zelf wel echt iets doen dan kan dat ook, in een zogenaamde "game with a purpose" (GWAP) bijvoorbeeld. In een soort spel kun je de dan echte dataverwerking doen dat ook door wetenschappers wordt gedaan. Het gaat hier vaak om datasets die veel te groot zijn om door een klein team onderzoekers te verwerken en die door computers nog niet worden begrepen. Mensen zo als jij zijn namelijk nog steeds veel beter in het herkennen van patronen en vormen dan we computers tot nu toe hebben kunnen leren. Je kunt bijvoorbeeld meepuzzelen aan eiwitvouwing om ziektes beter te begrijpen of helpen met het in kaart brengen van de menselijke hersenen.

Als je even googled zoekt op "grid" of "distributed computing" vind je een hele hoop waar je aan mee kunt doen. Op Wikipedia wordt een lijst bijgehouden met vrijwel al dit soort projecten, dus kun je zelf kiezen waar je je computerkracht aan wil schenken. Zelf zit ik al heel lang op de World Community Grid, waar je aan meerdere projecten (zoals onder andere kinderkanker, schone energie, voedselschaarste, enz.) tegelijk kunt meehelpen.
De 'games with a purpose' zijn wat moeilijker te vinden, maar ook hier heeft Wikipedia een lijst met wat voorbeelden.

Door mee te betalen en/of bepalen

Niet alleen bij het uitvoeren van het onderzoek, maar ook daarvóór kun je als 'gewone burger' al een belangrijke bijdrage leveren aan de wetenschap, bijvoorbeeld door mee te denken met de wetenschappers. Bij een workshop over burgerperspectief in onderzoek en beleid, georganiseerd in Den Haag door de Gezondheidsraad, vertelde Lea den Broeder van het RIVM laatst bijvoorbeeld dat zij actief buurtbewoners betrekt bij het bedenken (en ook uitvoeren) van een onderzoek. Dit onderzoek had als doel om de mensen en hun wijk gezonder te krijgen en dan zijn de buurtbewoners natuurlijk de beste ervaringsdeskundigen. Iemand uit het publiek vertelde tijdens dezelfde workshop dat de Hartstichting het bepalen van de onderzoeksagenda nu meer door de maatschappij laat doen, een voorbeeld dat meer goede doelen mogelijk zullen volgen.

Nog een stap verder is het bepalen welk onderzoek je eventueel zou wil financieren via crowdfunding. Bij crowdfunding kun je zelf kiezen hoeveel en aan welk onderzoek je direct geld zou willen geven. Dit uitkiezen doe je op basis van een korte omschrijving van de wetenschappers over het voorgestelde onderzoek (vaak in een filmpje). In de Verenigde Staten is crowdfunding voor onderzoek al vrij populair en in Nederland lijkt het ook steeds meer terrein te winnen. Dat komt doordat de pot geld die universiteiten en instituten van het ministerie krijgen om 'vrij' aan onderzoek te besteden (de 'eerste geldstroom') al jaren steeds kleiner wordt. Hierdoor zijn onderzoekers meer en meer afhankelijk van competitieve financiering. Dat houdt in dat de wetenschappers een projectvoorstel moeten schrijven voor financiering van hun onderzoek, wat vervolgens onafhankelijk beoordeeld wordt door wetenschappelijke experts. Op zich een goed idee zou je zeggen, behalve dan dat een onderzoeker gemiddeld ruim een maand full-time moet besteden aan het schrijven van zo'n projectvoorstel. Daar komt bij dat er zo weinig geld beschikbaar is dat er maar zo'n 5-20% van de ingediende voorstellen ook echt financiering kan krijgen. Dat betekent dus dat 80-95% van de onderzoekers voor niets een volle maand aan het schrijven van zo'n projectvoorstel hebben besteed; tijd dat dus beter gebruikt had kunnen worden voor het daadwerkelijk doen van onderzoek of geven van onderwijs. Bovendien zijn de criteria waarop een voorstel wordt beoordeeld niet altijd even eerlijk (en kunnen een reden zijn voor wetenschapsfraude). Om die reden gaan steeds meer onderzoekers op zoek naar andere mogelijkheden van het krijgen van financiering voor hun onderzoek, waaronder dus crowdfunding.

Als je wil meedenken en -bepalen in onderzoek, zou je je ogen open moeten houden voor 'focusgroepen' en kun je verder checken of andere goede doelen die wetenschappelijk onderzoek ondersteunen ook om input van de maatschappij gaan vragen (zoals de Hartstichting).
Mocht je zelf onderzoek financieel willen ondersteunen en geïnteresseerd zijn in crowdfunding, kijk dan voor Nederlandse initiatieven op bijvoorbeeld Flintwave, Geldvooronderzoek.nl of MedCrowdFund. Ik verwacht dat er meer van dit soort crowdfunding-sites zullen komen, dus laat in de comments even weten als je nieuwe vindt!

Meer samenleving in de wetenschap: goed of slecht?

Mogelijkheden zat dus om je als 'burger' te mengen in de wetenschap. Het lijkt ook onvermijdelijk dat we steeds meer die kant op zullen gaan. Maar is dat eigenlijk wel zo'n goed idee? Burgerwetenschap heeft zeker een hoop voordelen. Met de hulp van (potentieel) iedereen in de samenleving zijn namelijk onderzoeken mogelijk die anders nooit uitgevoerd konden worden, of in ieder geval niet zo snel (kracht van de massa). Wetenschappers lijken dan ook steeds meer de kracht in te zien van het betrekken van de samenleving in de wetenschap, zeker omdat er steeds meer voorbeelden zijn dat het kan leiden tot goede onderzoeksresultaten. En het is niet alleen goed voor puur het onderzoek zelf: citizen science is ook een goede manier om mensen meer inzicht te geven in hoe de wetenschap echt werkt. Tegelijk is het ook goed dat wetenschappers beter nadenken over het maatschappelijke belang en de eventuele toepassingshorizon van hun onderzoek (hoe ver in de toekomst ook).

Maar het is niet allemaal positief: er zitten ook mogelijke gevaren aan. Want denken burgers wel net zo serieus over de kwaliteit van de data die ze produceren als wetenschappers doen? Vinden ze het winnen van het spel bijvoorbeeld niet belangrijker dan de resultaten van het onderzoek? Komen er niet te veel fouten in de data door gebrek aan kennis en ervaring? Dat zijn enkele belangrijke zaken waar wetenschappers rekening mee moeten houden als ze een citizen science project willen starten.

En als we burgers willen laten meebeslissen over welke onderzoeken gedaan en betaald moeten worden, moeten we erg gaan oppassen dat we niet afglijden naar een soort populisme in de wetenschap. De onafhankelijkheid van wetenschappelijk onderzoek mag zeker niet in gevaar komen. Ik bedoel dan niet alleen de onafhankelijkheid van de resultaten uit het onderzoek, maar ook van de onderzoeksagenda. Dat is nu namelijk ook al een probleem met de overheersende competitieve financiering en door te veel marktwerking in de wetenschap. Door overheden wordt hier veel op ingezet met de gedachte dat wetenschappelijk onderzoek zo 'excellenter' zal worden en voor meer economische innovatie zal zorgen (en mogelijk ook als manier om te bezuinigen). In werkelijkheid zien we dat dit ervoor zorgt dat universiteiten en instituten minder lange termijn en minder uitdagende onderzoeken (kunnen) gaan doen, waardoor je dus juist veel minder hoogstaand en innovatief onderzoek krijgt. Bovendien is de markt en de overheid in bepaalde (toekomstig belangrijke) wetenschappelijke onderzoeken (nog) niet geïnteresseerd en verliest de wetenschap daardoor zijn onafhankelijkheid doordat er niemand geld aan bepaald onderzoek wil geven (denk je bijvoorbeeld in hoe slecht de planeet er voor zou staan als niemand had willen betalen voor klimaatonderzoek!).

Ik denk dus dat we ervoor moeten zorgen dat er weer meer 'vrij' te besteden geld voor onderzoek beschikbaar komt waardoor wetenschappers dus juist weer kunnen kiezen voor lange termijn, uitdagende en volledig onafhankelijke wetenschap. Crowdfunding en het door de 'gewone burger' laten meebepalen van de onderzoeksagenda zouden (net als competitieve financiering en marktwerking) een hele goede aanvulling zijn, maar zouden in mijn ogen dus zeker niet de basis moeten zijn!