Hoe vind en lees je een wetenschappelijk artikel? Een handleiding voor de niet-wetenschapper.

Een wetenschappelijk artikel is wel even wat anders dan een artikel in een populairwetenschappelijk tijdschrift of een post op een wetenschapsblog. Verre van aantrekkelijk om te zien en nog minder aantrekkelijk om te lezen: vreemde ‘hoofdstukken’, complexe plaatjes, technisch jargon en dan vaak ook nog droog en onpersoonlijk geschreven. Voor veel niet-wetenschappers is dat toch wel een groot obstakel om door zo'n artikel heen te komen, of zelfs om eraan te beginnen. Op verzoek hier mijn poging om dat obstakel te verkleinen met een ‘handleiding’ voor de wetenschappelijke literatuur: ‘wetenschap lezen voor dummies’ zeg maar.

Mocht je al wat meer basiskennis hebben, lees dat dit artikel specifiek geschreven voor de medische professional.

Wetenschappelijke artikelen (ook wel ‘de literatuur’ genoemd) zijn bedoeld om mede-wetenschappers te informeren over recente wetenschappelijke ontdekkingen. Geschreven door en puur voor experts in het veld. Als ‘gewone burger’ heb je in de wetenschappelijke literatuur dus niets te zoeken! Of toch wel? Wat nou als je als ‘gewone burger’ (terecht) veel online discussies niet vertrouwd? Je wil bijvoorbeeld zelf wel eens die wetenschappelijke basis lezen achter de voordelen (of nadelen) van je kind laten vaccineren. Of het geclaimde ‘wetenschappelijke bewijs’ zien voor de werking van homeopathische middelen. Of misschien wil je de laatste ontdekkingen lezen over de ziekte van een familielid. Wat je reden ook is: het is altijd goed om naar de echte wetenschappelijke bron te gaan.

In deze post probeer ik je wat handvatten te geven om zo'n bron te vinden, te beoordelen of het echt wetenschappelijk is en hoe je er vervolgens doorheen komt zodat je het ook nog begrijpt aan het eind. Hoewel ik hiervoor advies gevraagd heb aan wetenschappers en niet-wetenschappers om me heen, zijn er vast en zeker nog andere manieren van aanpak en tips die ik niet heb genoemd. Bovendien komt mijn ervaring vooral uit de biomedische hoek. Ik nodig dan ook iedereen uit om hun eigen tips en adviezen in de comments mee te geven!

Je moet het lezen van een wetenschappelijk artikel zien als een speciale vaardigheid waar je met ervaring steeds beter in wordt. Zeker in het begin is het dus niet makkelijk en zal het best wat tijd kosten. Ik verwacht dan ook niet dat je met deze handleiding meteen zonder moeite door elk artikel heen leest, maar ik hoop dat het hiermee wat soepeler gaat en in ieder geval minder beangstigend is.


Zoeken: waar kan ik wetenschappelijke artikelen vinden?

Je zal misschien de neiging hebben om meteen naar Google (ofzo) te gaan om naar artikelen te zoeken. Hoewel je zo ook wel wetenschappelijke artikelen zal vinden, zitten die dan wel verstopt tussen een hoop andere websites, blogs en forums. Makkelijker is om te zoeken in een database voor wetenschappelijke artikelen. Ik raad aan om de gratis database PubMed of Google Scholar te gebruiken (deze gebruik ik zelf ook bijna altijd). PubMed is alleen gericht op (bio-)medische artikelen, Google Scholar lijkt een beetje op ‘gewoon’ Google maar laat alleen wetenschappelijke artikelen zien. PubMed sorteert standaard op jaartal (meest recent bovenaan), Google Scholar sorteert standaard op relevantie (overeenkomst met je zoektermen). Dit kun je aanpassen, mocht je bijvoorbeeld geïnteresseerd zijn in alleen recente artikelen. Andere goede databases zijn bijvoorbeeld Web of Science of SCOPUS, maar die zijn niet gratis, dus dan moet je bijvoorbeeld op een universiteitsnetwerk zitten om te kunnen gebruiken.

Zoektermen: waar moet ik op zoeken?

Als niet-wetenschapper ben je misschien niet helemaal bekend met het jargon van een wetenschappelijk vakgebied. Om effectief te zoeken zul je daar wel een beetje in thuis moeten raken. Het jargon bevat namelijk goede zoektermen (keywords), waardoor je sneller het artikel vind waar je naar op zoek bent.
- Waar je kunt beginnen is zoeken naar informatiewebsites van medische organisaties (bijvoorbeeld kanker.nl), de site van een gespecialiseerd ziekenhuis of een blog van een wetenschapper in het onderzoeksveld waar je in geïnteresseerd bent. Met een beetje mazzel worden daar termen uitgelegd en misschien zelfs direct verwezen naar wat nuttige wetenschappelijke artikelen.
- Een andere goede aanrader is Wikipedia (waar ik in dit blog ook vaak naar verwijs). Hoewel Wikipedia zelf geen wetenschappelijke bron is, kan het wel een goed en begrijpelijk overzicht geven van een wetenschappelijk onderwerp. Bovendien staan er tegenwoordig ook links bij naar de wetenschappelijke artikelen waar de informatie vandaan komt.
De wetenschappelijke termen die gebruikt worden in de titel (en de Abstract) van de artikelen die je op deze manier vindt, kunnen je vervolgens gebruiken om nog gerichter te zoeken en zo steeds geschiktere artikelen te vinden.

Tip: Woorden die je niet begrijpt raad ik aan om in bijvoorbeeld The Free Dictionary op te zoeken. Dit gratis online woordenboek kent namelijk ook (bijna) alle wetenschappelijke woorden en afkortingen, heeft een medisch woordenboek, geeft vaak plaatjes en linkt door naar synoniemen en encyclopedieën.



Zoekresultaten: wat vind ik nu eigenlijk?

Als je zoekt in de hierboven genoemde databases, krijg je altijd in je zoekresultaten te zien: de titel, de auteurs (dus de onderzoekers), het jaar van publicatie en het wetenschappelijke tijdschrift waarin het gepubliceerd is. Op basis van deze info maken wetenschappers de keuze of het artikel inderdaad lijkt op wat ze willen weten. Zo ja, dan klikken ze verder en lezen ze de Abstract: een korte samenvatting van het artikel geschreven door de auteurs. Pas als de Abstract interessant genoeg lijkt, besluiten wetenschappers het hele artikel te gaan lezen.

Tip: Bij PubMed is het volledige artikel misschien wat moeilijk te vinden: klik op het logo van het tijdschrift rechtsboven de Abstract. Je wordt daarna doorgelinkt naar de website van het tijdschrift waar je het artikel als PDF kunt downloaden (of soms ook als HTML kunt lezen).

Welk type wetenschappelijk artikel je hebt (of wilt hebben) is handig om te weten. Vaak staat het type ergens op het artikel, maar anders moet je dat uit de opbouw en context van een artikel halen. Bij PubMed kun je aan de linkerkant een keuze maken tussen de typen artikelen en maakt het je dus makkelijk. De belangrijkste zijn (volgens mij): “Journal Article”, “Clinical Trail” en “Review”.
- Een Journal Article wordt ook wel iets als ‘primary research article / paper’ genoemd. In dit type artikelen wordt echt een wetenschappelijk onderzoek en de resultaten daarvan gepresenteerd. Dit zijn dus de originele bronnen van alle wetenschappelijke bevindingen. Ik zal me in deze ‘handleiding’ vooral hierop richten.
- Een Clinical Trail lijkt op een Journal Article (zal soms zelfs hetzelfde worden genoemd), maar beschrijft de resultaten uit een klinische studie (in Engels dus “Clinical Trial”). Dat is dus een onderzoek met mensen om een behandeling of medicijn te testen.
- Een Review artikel is een soort samenvatting van de wetenschappelijke bevindingen over een wetenschappelijk onderwerp, geschreven door experts in dat veld. In een Review worden de op dat moment aangenomen theorieën (‘consensus’) besproken, maar meestal ook de nog onbeantwoorde vragen en verschillende opvattingen (‘controversy’). Hierbij wordt steeds verwezen naar de belangrijkste Journal Articles (en Clinical Trials), dus een Review kun je goed gebruiken om de belangrijkste literatuur op dat moment in kaart brengen.

Let op! Een Review is een momentopname, dus kan na een jaar al verouderd zijn. Verder kan het geschreven zijn vanuit een bepaald kamp wetenschappers, waardoor er meer nadruk wordt gelegd op een bepaalde opvatting en minder aandacht wordt geschonken aan een andere opvatting. Dit is dus iets om rekening mee te houden!


Ik kan het volledige artikel niet gratis openen: wat nu?

Helaas kun je niet alle wetenschappelijke artikelen gratis lezen. Veel zitten afgeschermd achter een zogenaamde paywall van de tijdschriften. Je kunt dan alleen de Abstract gratis lezen. Ik heb al eerder aangegeven dat ik om meerdere redenen een groot voorstander ben van Open Access. Gelukkig neemt het aantal Open Access publicaties toe, maar die groei gaat nog erg langzaam. Je zal dus nog vaak tegen zo'n paywall aanlopen.

Je kunt deze paywall vermijden door alleen Open Access artikelen te zoeken. In PubMed kun je aan de linkerkant van de zoekresultaten bij “Text availability” aangeven dat je alleen Open Access artikelen wil lezen door “Free full text available” te selecteren. Nu kun je van alle zoekresultaten de volledige artikelen gratis openen. Een groot deel van de artikelen sla je nu natuurlijk wel over, dus je loopt dan wel een hoop wetenschappelijke kennis mis.

Wil je een artikel lezen dat niet Open Access is en je vindt die ruim 30 euro dat per artikel gevraagd wordt (terecht) belachelijk hoog, dan zijn er nog andere opties. Check of het artikel op een Open Access repository staat, bijvoorbeeld via OpenDOAR of ROAR. Veel wetenschappelijke artikelen worden door de universiteiten (en instituten) van de auteurs in repositories opgeslagen en gratis aangeboden. Door copyright-zaken wordt dat soms gedaan in een iets andere versie dan de echte publicatie, maar grote verschillen zijn er meestal niet. De resultaten en conclusies zijn in ieder geval het zelfde! Verder is er vaak een zogenaamde embargo periode voordat een artikel Open Access aangeboden mag worden. Hierdoor zul je heel recente artikelen niet altijd op deze repositories vinden: daar zul je dan een half of heel jaar (soms nog langer) op moeten wachten.
Kun je niet wachten of staat het artikel niet in een repository, probeer dan de website van (het lab van) de laatste auteur op te zoeken. Met een beetje mazzel heeft deze daar een link naar het volledige artikel staan. Zo niet, dan kun je in het laatste geval nog een mailtje proberen te sturen naar de “corresponding author” (auteur dat contactpersoon is van het artikel) om te vragen of deze het volledige artikel wil mailen naar je.



Let op! Ook al kun je het hele artikel niet gratis openen, gebruik nooit alleen de Abstract en titel om conclusies te trekken en je mening op te baseren! Ik merk dat dit in online discussies vaak wordt gedaan, maar dat is een erg slechte gewoonte. In de Abstract wordt namelijk vrijwel nooit geschreven wat de beperkingen zijn van het onderzoek. Verder geeft de Abstract nooit genoeg detail om te bepalen hoe sterk de resultaten zijn. Een (goede) wetenschapper zou nooit alleen op de Abstract afgaan en dus altijd eerst het hele artikel lezen. Dat zou iedereen moeten doen!


Voor je begint: check de betrouwbaarheid!

Eén van de belangrijkste dingen die je moet checken is de betrouwbaarheid van een artikel. Controleer minstens deze 3 dingen:

1. Het artikel moet peer-reviewed’ zijn.

Dat betekent dat het artikel kritisch nagekeken is door onafhankelijke vakexperts. Samen met de wetenschappelijke methode achter de resultaten in het artikel, zorgt peer-review ervoor dat wat in het artikel staat veel meer is dan ‘ook maar gewoon een mening’. Als een artikel niet peer-reviewed is, is het geen wetenschappelijk artikel en dus niet wetenschappelijk betrouwbaar. Maar hoe zie je dan of een artikel peer-reviewed is? De makkelijkste manier is door te zoeken in de hierboven genoemde databases voor wetenschappelijke artikelen. Deze geven in principe alleen peer-reviewed artikelen. Dus als je via een andere weg een wetenschappelijk artikel vindt, check even of je deze vindt in deze databases. Zeker als je niet bekend bent met wetenschappelijke tijdschriften is het handig om de naam van het tijdschrift even Googlen, om erachter te komen of het peer-reviewed en betrouwbaar is.

Let op! Er zijn sinds enige tijd ‘wetenschappelijke’ tijdschriften opgedoken die claimen peer-reviewed zijn, maar het niet zo nauw lijken te nemen met deze peer-review. Deze tijdschriften misbruiken een relatief nieuw systeem van Open Access om snel geld te verdienen. Om deze redenen zijn ze niet betrouwbaar. Indien bekend (of verdacht) worden deze zogenaamde ‘predatory’ tijdschriften hier genoemd.

2. Het onderzoek moet onafhankelijk en zonder belangenverstrengeling zijn uitgevoerd.

Hoewel een wetenschappelijk onderzoek in principe onbevooroordeeld is, betekent dat niet dat de auteur van het artikel dat ook is. Daarom is het altijd belangrijk om te controleren of een wetenschappelijk onderzoek betaald of uitgevoerd is door een bedrijf of organisatie die bepaalde belangen heeft in de resultaten van het onderzoek.
In een wetenschappelijk artikel kun je dat altijd terugvinden, maar het is soms even zoeken. Waar de auteurs (dus wetenschappers) werkzaam zijn (‘author affiliation’), staat aangegeven bij hun naam (vaak in een verwijzing met een * ofzo). Mogelijke belangenverstrengeling staat vaak onder “Competing interests” of “Disclosure” en de financierder staat meestal in de “Acknowledgements”, maar kan ook onder iets als “Funding and support” staan. Nogmaals: goed zoeken, want soms zie ik dit soort dingen zelfs bij de “Notes” staan. Vervolgens is het even Googlen op de organisatie of sponsor en dan zelf kritisch bedenken of het onderzoek dan wel helemaal onbevooroordeeld is uitgevoerd.

3. De conclusies worden ondersteund door andere peer-reviewed artikelen.

“Eén resultaat is geen resultaat” wordt er wel eens gezegd in de wetenschap. Een (goede) wetenschapper zal zijn mening dan ook nooit baseren op één enkel artikel. Want: als iets nog maar één keer is gevonden, is de kans dat de conclusie toch niet helemaal klopt nog redelijk groot (zie ook mijn uitleg hier). Een wetenschappelijke bevinding is veel betrouwbaarder als het meerdere keren is gevonden door meerdere onafhankelijke bronnen (dus andere auteurs dan die van het eerste artikel). Dit betekent niet dat iets niet betrouwbaar is als het maar één keer is beschreven in de literatuur: het kan namelijk heel erg nieuw onderzoek zijn. Je moet je dan wel als lezer realiseren dat deze bevindingen nog erg kunnen doorontwikkelen en zelfs helemaal veranderen.
In wetenschappelijke artikelen vind je verwijzingen in de tekst naar eerdere onderzoeken (staan volledig onderin het artikel bij “References”). In PubMed wordt op de website heel handig bij elk artikel ook aangegeven welke nieuwere artikelen naar dit artikel hebben verwezen (“Cited by”). Verder geeft PubMed ook vergelijkbare artikelen onder “Related citations”. Het handig om ook zelf op zoek te gaan naar ondersteunende (of weerleggende) peer-reviewed artikelen. Hier gericht naar zoeken is makkelijker nadat je het artikel hebt gelezen, dus je kunt hier nu nog even mee wachten.




Een wetenschappelijk artikel lezen: hoe pak ik dat aan?

Goed, nu je er zeker van bent dat het artikel inderdaad een betrouwbaar wetenschappelijk artikel is, kun je beginnen met hele artikel lezen. Zoals gezegd is dit wel even wat anders dan een artikel in een ‘gewoon’ tijdschrift of een blog. Meestal lees je een wetenschappelijk artikel niet van begin tot einde in de volgorde als het geschreven is. Daarnaast zul je vaak heen en weer moeten bladeren en sommige delen meer dan eens moeten lezen.

Belangrijk om te realiseren is dat hoewel een wetenschappelijk artikel meestal niet uit heel veel pagina's bestaat, de informatie-dichtheid wel heel erg hoog is. Het is dus niet iets dat je even in de trein doorleest: dat lukt een wetenschapper ook niet. Dus zeker als je niet thuis bent in de wetenschappelijke literatuur moet je er echt wel even voor gaan zitten. Het is verstandig aantekeningen te maken terwijl je leest zodat je de draad niet kwijt raakt. De hoge informatiedichtheid betekent ook dat er geen zin of woord te veel in staat. Ken je een woord dus niet: zoek hem op en schrijf de betekenis op. Snap je een zin niet: schrijf hem op, lees (een deel van) het artikel waar naar verwezen wordt of ga op zoek naar de bedoeling ervan in de rest van het artikel.

Ik heb wat om me heen gevraagd en elke wetenschapper heeft een beetje zijn eigen volgorde van lezen, afhankelijk van het doel voor het artikel en de expertise in het onderwerp. Dit zul je op gegeven moment ook zelf gaan doen, maar dan moet je wel weten wat de functie is van elk ‘hoofdstuk’. Die informatie geef ik hieronder per kopje, samen met wat je uit elk stuk tekst zou moeten kunnen halen. Voor een niet-wetenschapper die niet vaak wetenschappelijke artikelen leest, raad ik in eerste instantie aan om op de volgende manier een artikel (Journal Article) aan te pakken.

Titel en Abstract

Gebruik de titel en de Abstract (soort samenvatting) alleen om te bepalen of het artikel is wat je zoekt. Let daarbij vooral op de belangrijkste bevindingen die genoemd worden in de Abstract (en soms al in de titel). Sla de technische details over en probeer vooral niet meteen de Abstract helemaal te begrijpen, want deze is nóg informatie-dichter dan de rest van het artikel.

Let op! Een Abstract is niet een soort ‘executive summary’, dus gebruik deze nooit als ‘wetenschappelijke basis’ voor argumenten, besluiten en meningen. De Abstract is enkel bedoeld voor de beslissing: wel of niet verder lezen. Gebruik het dus ook alleen met die insteek! Zonder de rest van het artikel is een Abstact wetenschappelijk niets waard!

Introduction

Als je niet als expert bekend bent met het onderwerp en het type onderzoek, raad ik aan om te beginnen met de Introduction, oftewel de inleiding. Het wordt niet altijd aangegeven als “Introduction”, maar het is in ieder geval het eerste stuk tekst onder de Abstract. Doel van de Introduction is om het onderzoek van het artikel in perspectief te plaatsen. Hier wordt redelijk snel en beknopt vanuit het bredere vakgebied ingezoomd op de details van het onderzoek. Je vindt hier:
- Achtergrondinformatie: wat is er al bekend over dit onderwerp?
- Doel: waarom dit onderzoek? Waarom is het relevant en belangrijk?
- Onderzoeksvragen: wat wordt er precies uitgezocht?
- Aanpak: hoe wordt de onderzoeksvraag uitgezocht?
Dit zou je dus in ieder geval uit de Introduction moeten halen. Het is aan te raden om deze dingen voor jezelf even kort samen te vatten in een paar punten. Zeker de onderzoeksvraag of -vragen zou ik goed opschrijven in je aantekeningen.

Discussion

Na de Introduction is het handig om eerst door te bladeren naar de Discussion. Voordat je de resultaten zelf gaat bekijken, is het namelijk handig om eerst de interpretatie en de relevantie van deze resultaten te begrijpen. Dit wordt beide in de Discussion besproken door de onderzoekers, soms met een samenvattende figuur van hun voorgestelde verklaring of ‘model’. Waar de Introduction het onderzoek in perspectief plaatst, doet de Discussion dat dus met de verkregen resultaten en bijbehorende conclusies van het onderzoek. Vergelijkbaar met wat je uit de Introduction hebt gehaald, zou moeten proberen de volgende dingen uit de Discussion te halen:
- Onderzoeksvragen: hoe zijn deze beantwoord met deze resultaten?
- Aanpak: hoe sterk waren de methodes om de resultaten te verkrijgen?
- Verklaring: wat is de betekenis van de resultaten en waarom?
- Achtergrondinformatie: hoe passen deze resultaten in wat is er al bekend was?
- Doel: hoe dragen de resultaten bij aan het originele doel van het onderzoek?
- Vervolgstappen: wat moet er na dit onderzoek aan vervolgonderzoek gebeuren?
Het is aan te raden hier ook aantekeningen van te maken. Zeker de interpretaties en conclusies die aan de resultaten worden gehangen zou ik opschrijven. Zo kun je zelf bepalen of je je kunt vinden in die interpretaties en conclusies wanneer je straks de resultaten bekijkt.

Tip: De Introduction en Discussion geven meestal een mooi raamwerk van de wetenschappelijke literatuur waar het onderzoek in het artikel op voortbouwt (of tegenin gaat). Naar die literatuur wordt verwezen in de tekst: of met auteur(s) en jaartal, of met een nummer. De volledige titel, auteurslijst en tijdschrift van de verwijzing kun je terugzoeken in de “References” achterin het artikel. Van die verwijzingen kun je dus goed gebruik maken om het artikel beter te begrijpen of om je verder te verdiepen (of verbreden) in het onderwerp.

Results

Nu je een beeld hebt van wat de resultaten zouden kunnen betekenen, kun je deze nu zelf gaan bekijken. In de Results vind je een korte beschrijving van het onderzoek dat uitgevoerd is, met daarbij een gedetailleerde beschrijving van de resultaten. Deze resultaten worden gepresenteerd in tabellen en figuren, waaronder grafieken, schema's, foto's en andere plaatjes.
Probeer eerst met alleen de tabellen en figuren te begrijpen hoe de onderzoekers daarmee tot de interpretaties en conclusies zijn gekomen die je gelezen hebt in de Discussion. Elke tabel en figuur heeft een beschrijving met legenda waarmee je (met wat technische kennis) in principe zelf de resultaten zou moeten kunnen interpreteren. In de tekst van de Results kun je vervolgens lezen wat de onderzoekers zelf is opgevallen in de resultaten, zodat je nu wat gerichter kunt kijken naar de tabellen en figuren. Probeer in je aantekeningen eerst alleen op te schrijven wat de resultaten zijn, daarna pas wat ze betekenen. Je zult wat ervaring moeten opbouwen om echt goede verbanden te gaan leggen tussen de resultaten en de conclusies, maar het is in ieder geval goed om de onderliggende data van wetenschappelijke bevindingen te zien.

Let op! Belangrijk om je te realiseren is dat er altijd onzekerheid zit in wetenschappelijke resultaten (en dus ook in de conclusies). Deze onzekerheid kun je onder andere terugvinden als de ‘spreiding’ die je in de figuren ziet, maar ook in andere genoemde statistische termen (bijvoorbeeld p-waarde). Hoewel het vaak fout wordt gebruikt zijn statistische tests niet bedoeld om onderscheid te maken tussen juist of onjuist. Een statistische test geeft dus alleen aan hoe onzeker de conclusie is die je baseert op de resultaten, niet of deze conclusie ook echt klopt of niet!
Tip: Het gaat iets te ver om nu echt op statistiek in te gaan, maar bijvoorbeeld hier worden verschillende statistische termen wel goed uitgelegd en hier vind je een heel uitgebreide website met concrete voorbeelden van wetenschappelijke figuren en statistische tests. Mocht iemand nog betere websites kennen hierover: zet het even in een comment. Bedankt!

Let op! Het komt steeds vaker voor dat niet alle resultaten in het artikel staan. Onder druk van de tijdschriften worden artikelen zo klein mogelijk gehouden, waardoor sommige ‘minder belangrijke’ resultaten in de zogenaamde Supplemental Data worden gezet. Deze Supplemental Data kun je online vinden op de webpagina van het tijdschrift waar je het artikel ook hebt gedownload. Sla deze resultaten niet over, want soms zijn ze helemaal niet zo ‘minder belangrijk’.

Material & Methods

Mocht je benieuwd zijn naar hoe de resultaten zijn verkregen, dan kun je de Material & Methods doorkijken (soms ook iets als "Experimental Procedures" genoemd). Over het algemeen is dit een redelijk droog en technisch verhaal. Dat komt omdat hier de onderzoeksmethodes in zoveel detail beschreven moeten staan dat het onderzoek door een andere onderzoeker precies zo nagedaan kan worden (voor onafhankelijke herhaling). Daarom vind je hier ook de bronnen van alle monsters en andere materialen die gebruikt zijn. De statistische methode moet je hier ook kunnen terugvinden, hoewel de beschrijving meestal erg beperkt is.
De meest interessante dingen die je hier als niet-wetenschapper uit kunt halen zijn denk ik vragen als: uit wat bestaat de testgroep en hoe groot is deze? Wat zijn de controles, dus: waar vergelijk je de testgroep mee? Verder zou je (als je geïnteresseerd bent) nog de onderzoeksmethoden en termen kunnen opzoeken (bijvoorbeeld op Wikipedia) om echt de achtergrond van de resultaten (en dus de conclusies) te begrijpen.


Jouw aantekeningen

Als het goed vormen je aantekeningen nu een mooi en beknopt overzicht van het artikel. In dit overzicht zou je nu ook verbindingen moeten kunnen maken tussen de punten in de Introduction (eventueel via de Material & Methods) naar de Results en verder naar de Discussion. Probeer die verbindingen ook echt op papier te maken (bijvoorbeeld met pijlen). Als er ergens in je aantekeningen een puntje onverbonden blijft of als je op een andere manier een verbinding lijkt te missen, zou je nog even door het artikel moeten bladeren om te zien of je niet iets over het hoofd hebt gezien. Is je overzicht (naar jouw idee) compleet, dan kun je nu de Abstract opnieuw lezen. Snap je nu alles wat hier staat en komen de punten en verbindingen die de onderzoekers hier uitlichten overeen met die van jou: gefeliciteerd, je begrijpt het artikel! De volgende stap is puntje 3 onder “Voor je begint: check de betrouwbaarheid!”: zoek en lees andere artikelen die deze conclusies ondersteunen (of juist tegenspreken).


Laatste opmerkingen

Er zijn nog twee belangrijke punten die ik hierboven nog niet heb genoemd. Eén daarvan is dat je moet opletten of een artikel een ‘correlatief’ of ‘causaal’ verband beschrijft. Een correlatie geeft in principe alleen aan dat iets een effect op iets anders lijkt te hebben, gebaseerd op statistiek of een andere berekening. Bijvoorbeeld: A verhogen lijkt B te verlagen. Als wetenschappers een correlatief verband vinden moeten ze vervolgonderzoek (‘follow-up’) doen om te kijken of dit verband ‘echt’ is. Zo'n vervolgonderzoek is dan gericht om een causaal verband aan te tonen. Dus: als we A verhogen wordt B lager (zie hier een uitleg van mij hierover).
In principe kun je alleen op causale verbanden harde conclusies trekken, maar helaas wordt dit in de media al te vaak ook op correlaties gedaan. Wees dus altijd sceptisch bij het lezen van artikelen in de krant en zoek bij voorkeur het wetenschappelijke artikel erbij! In een wetenschappelijk artikel kun je een beschrijving van een correlatief verband herkennen aan zinnen met bijvoorbeeld “a correlation/link between”, “associated with” of “related to”. Causale verbanden worden meestal aangegeven met sterkere beweringen als “causes”, “drives”, “induces”, “activates”, “increases”, enz.

Tot slot: een wetenschappelijk artikel geeft nooit definitief bewijs (zie ook hier). Hoewel het artikel zelf niet zal veranderen, is de wetenschap eromheen voortdurend in beweging. Daar komt bij dat er altijd een onzekerheid is in de wetenschap. Dus hoewel een wetenschappelijk artikel veel meer is dan een opgeschreven mening, kun je ook niet echt spreken van een hard feit. Dat wordt niet vaak begrepen en zorgt voor uitspraken als “de wetenschap spreekt zichzelf tegen” en “welke wetenschapper moeten we nou geloven?”.
Het zal inderdaad wel eens voorkomen dat je wetenschappelijke artikelen vindt die elkaar tegenspreken, maar wat moet je daarmee? Hoe gek het ook klinkt moet je waarschijnlijk beide wetenschappers ‘geloven’! Onder de omstandigheden die in de artikelen staan beschreven kloppen de resultaten in beide artikelen. Je zal dan juist op zoek moeten gaan naar dingen die niet in de artikelen staan geschreven. Die dingen kunnen namelijk het verschil in resultaten (en conclusies) verklaren. Soms zullen dat bijvoorbeeld verkeerde aannames zijn, maar vaak zijn het dingen die we simpelweg nog niet weten. Gelukkig zijn er wetenschappers die zulke gaten in kennis hard proberen in te vullen.
En dat lees je dan... in hun volgende artikel.

Mocht je wat verder willen gaan dan deze basis, lees dan ook: "het kritisch lezen van een medisch onderzoeksartikel".

16 opmerkingen:

  1. wat een fijne uitleg!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor je reactie! Fijn dat de uitleg gewaardeerd wordt!

      Verwijderen
  2. Ik kreeg een (anonieme) tip voor deze website die scholieren helpt om wetenschappelijke literatuur te lezen en begrijpen. Door een korte en eenvoudige samenvatting en vervolgens begeleidende vragen wordt je door het artikel heen geholpen, terwijl je tegelijk leert om kritisch de wetenschap uit het artikel te beoordelen.

    Misschien is zoiets ook wel een aanrader voor op Nederlandse scholen (bijv. als samenwerking tussen Engels en wetenschappelijke vakken)?
    http://scienceintheclassroom.org/

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Bedankt voor de tip! Inderdaad een interessant artikel die belangrijke problemen aankaart, waarvan ik ook een aantal beschreven heb onder wetenschappelijke fraude en Open Access publiceren. De Correspondent heeft trouwens ook een goed stuk over
    de problemen met universiteits rankings: ook een aanrader!

    BeantwoordenVerwijderen
  4. geniaal dit zouden ze op de hbo hier moeten uitdelen

    BeantwoordenVerwijderen
  5. @Gerjon: Bedankt voor je heldere uitleg!
    @Marc, wat belet je om het zelf te doen, of onder de aandacht te brengen?

    Isack

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Gerjon, wat een heldere en simpele uitleg! Ik ben geen wetenschapper Als ex fysiotherapeut en lid van de werkgroep wetenschap en ethiek bij de Parkinson vereniging zocht ik naar informatie voor de leek. Juiste adres . Mijn doel is snelle filtering van recente betrouwbare publicaties om snelle respons te kunnen geven naar de "Parkinsonners". Zo kwam ik hier terecht, ben er nog niet, maar dit helpt.
    René Branderhorst

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor de lovende woorden! Ik ben blij dat ik via deze weg ook kan helpen met zulke goede doelen. Succes ermee!

      Verwijderen
  7. Wat een heldere en praktisch bruikbare handleiding! Ik heb wel gestudeerd maar onderzoek nu medische artikelen over conversiestoornis en dat valt niet mee, zowel om ze te vinden als om ze te begrijpen. Hiermee kom ik een stuk verder! Bedankt!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor je comment!
      Specifiek voor de medische professional heb ik ook een stuk geschreven over het kritisch lezen van een medisch onderzoeksartikel. Misschien dat je daar dan ook iets aan hebt?
      Succes met je literatuuronderzoek!

      Verwijderen
  8. Bedankt voor de heldere uitleg. Vooral het startstuk om wetenschappelijke artikelen te vinden was voor mij een blokkade. Nu in ieder geval veel meer duidelijk.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Hallo,
    Ik ben op dit moment een wetenschappelijk artikel aan het doorspitten, maar één van mijn struikelblokken is dat ik de notitie van de onderzoekseenheden en hun kenmerken niet helemaal begrijp. Ik hoop dat u mij kunt helpen.
    Er staat: eerste groep 66 participants (38F, 28M, 66.1 +/- 11.6 years, range: 45-88 years), tweede groep 33 participants (65.8 +/- 9.7 years, 44-81 years). Ik begrijp niet helemaal wat die 66.1 +/- 11.6 years en de 65.8 +/- 9.7 years betekenen. Ik ga er vanuit dat het met gemiddelden te maken heeft, maar dan kan ik het tweede (lage) getal niet verklaren.
    B.v.d.
    Wendie

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Beste Wendie,

      Bedankt voor je vraag! Vaak staat er bij wat het betekent, maar soms wordt de uitleg (helaas) weg gelaten voor ruimtebesparing.

      Als je in een wetenschappelijk artikel een getal ± nog een getal tegenkomt, geeft laatste getal de spreiding aan. Vóór de ± staat het gemiddelde (of soms de mediaan). Na de ± staat dus de spreiding in de vorm van de standaarddeviatie of standaardfout. Hier kun je een goede uitleg vinden in het Engels (de formules kun je evt overslaan), anders hier ook wel een aardige uitleg in het Nederlands.

      In jouw voorbeeld geeft het gewoon aan wat de spreiding is van de leeftijden van de deelnemers. Dit getal voor spreiding is (als je begrijpt wat het betekent) een stuk informatiever dan alleen het gemiddelde met eventueel de 'range' die ook gegeven wordt. De range kan namelijk heel vertekenend zijn als er slechts enkele deelnemers zijn die heel jong of heel oud zijn, terwijl de rest in de buurt van de gemiddelde leeftijd zit.

      Hopelijk kun je hiermee weer verder! Succes!

      Verwijderen
    2. Dankjewel Gerjon voor deze duidelijke uitleg! Hier kan ik absoluut verder mee

      Verwijderen
  10. Heel fijn dit. Ik hier lang problemen mee ervaren, maar dit heeft echt geholpen. Bedankt.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Goed om te horen! Eventuele verdere tips, zeker over medische artikelen, kun je hier vinden. Hoewel er enige overlap met dit stuk is, gaat die link iets meer in op het kritisch lezen van artikelen.

      Verwijderen