Wetenschappers zijn ook maar mensen

Hoe ziet een wetenschapper er uit?

Laat me raden: het beeld in je hoofd (als op Google) is een grijze, oudere man in een lab met een bril op, witte jas aan en reageerbuisjes met felgekleurde vloeistoffen in zijn handen. Iemand die onbaatzuchtig zijn onderzoek doet in dienst van de mensheid.

Stereotype? Ja. Waarheid? Nauwelijks.


Maar hoe zien ze er dan wel uit, die wetenschappers?
Op deze website laten vele wetenschappers over de hele wereld (inclusief ik) zien hoe ze er dan wel echt uit zien. Het stereotype beeld lijkt inderdaad verre van de waarheid. Wetenschappers zitten niet altijd in het lab: sommigen zitten in de boeken, sommigen diep onder zee, sommigen zelfs in de ruimte. Bovendien dragen ze (zelfs in het lab) niet altijd een witte jas.

Wat verder duidelijk wordt door de collectie wetenschappers op die website, is dat wetenschappers eigenlijk ook maar gewone mensen zijn. Tuurlijk, veel wetenschappers hebben dat beroep gekozen vanuit een sterke ideologie: de waarheid proberen te vinden. En beroep? Sommige wetenschappers zien het meer als een roeping. Toch is het gewoon een beroep en worden wetenschappers dus betaald om hun werk te doen, 'net als normale mensen'. Ze moeten ook de huur of hypotheek betalen; misschien hebben ze een gezin dat ze moeten onderhouden; ze willen ook wel eens op vakantie. Wetenschappers hebben dus ook hun eigen belangen (dit is trouwens ook een van de punten die de 'beweging' Science in Transition noemt).

Dat betekent dus ook dat wetenschappers onder druk (net als 'normale mensen') alleen nog maar dingen doen die ze echt moeten doen om een baan te houden. Ze kunnen bijvoorbeeld gaan frauderen of zich laten omkopen door de industrie. Onder de druk van het alsmaar meer en beter moeten publiceren en de korte tijdelijke contracten tot ver in hun veertig is onbaatzuchtigheid ver te zoeken.

Wetenschappers zijn dus ook maar mensen en mensen maken fouten. Dat betekent niet dat meteen de hele wetenschap faalt en niet meer te vertrouwen is. Dat betekent dus ook niet dat er allerlei extra top-down 'kwaliteitscontrolesystemen' ingericht hoeven te worden als visitaties en audits. Deze kosten namelijk alleen maar heel veel tijd van wetenschappers (en voeren de druk dus nog verder op). Bovendien lijkt dat op papier misschien wel bij te dragen aan de kwaliteit van de wetenschap, maar in werkelijkheid eigenlijk niet. Wetenschappers zouden die tijd beter kunnen gebruiken met het doen van onafhankelijke herhaling ('reproductie') van onderzoek. Dat maakt de wetenschap namelijk zelfcontrolerend en zelfcorrigerend en dus sterk en betrouwbaar.

Wetenschappers komen echter niet tot nauwelijks toe aan het doen van onafhankelijke herhaling door de enorme focus op 'excellente wetenschap' in Nederland (en daarbuiten). Onder 'excellent' valt helaas vooral het publiceren in top-tijdschriften, het binnenhalen van grote competitieve grants en valorisatie (economisch 'waardevol' onderzoek). Betrouwbaarheid en nauwkeurigheid van de onderzoeksresultaten zijn dus blijkbaar niet zo belangrijk. Sterker nog: wie zijn tijd 'verspilt' aan onafhankelijke herhaling kan beter meteen een andere baan zoeken, want deze wetenschappers voldoen niet aan het 'excellent'-criterium (maar gek genoeg doen frauderende wetenschappers dat blijkbaar wel).

'Excellente wetenschap' staat voor mij gelijk aan betrouwbare wetenschap. Dat betekent dus dat het gedaan moet zijn door mensen die niet onder druk hebben gestaan. De uitkomst van de onderzoeken moet dan dus geen effect hebben op hun leven: positief of negatief. Een goede wetenschapper is er namelijk een die goede vragen stelt, niet een die altijd goede antwoorden krijgt.
Misschien kunnen we wetenschappers dus beter van die enorme publicatiedruk af helpen en ze ook wat meer baanzekerheid geven (of in ieder geval langere contracten). Dan kunnen we de kwaliteitscontrole tenminste ook volledig aan de professionals over laten: de wetenschappers zelf. Een goede wetenschapper is er namelijk ook een die zo zeker mogelijk wil zijn van de antwoorden. Geef ze dus de ruimte voor het doen van die essentiële onafhankelijke herhaling. Dát maakt de wetenschap namelijk pas echt 'excellent', terwijl het de wetenschapper gewoon lekker menselijk laat zijn.